Jeśli istnieje jedno doświadczenie wspólne dla całego rodzaju ludzkiego we wszystkich epokach, to jest nim śmierć. Musi się z nią zmierzyć każdy człowiek. Wobec tego doświadczenia wszyscy jesteśmy równi. W takim samym stopniu dotyka zarówno bogatego jak i biednego. Śmierć to wielka tajemnica i każdy człowiek, podchodząc do jej drzwi, przechodzi przez nie samotnie. Spotkanie ze śmiercią jest wpisane w życie – czy tego chcemy, czy nie, nie ominie nikogo z nas. Wielokrotnie poruszałam temat śmierci na lekcjach religii i wiem, że aby oswoić dziecko z tematem śmierci, na­leży to zagadnienie wprowadzać sukce­sywnie. Powinien to być proces, ponieważ to, co dziecko usłyszy, może istotnie wpłynąć na kształtującą się osobowość. Każde dziecko jest inne i ma różne możliwości pojmowania. Przeżywanie żałoby i śmierci jest dla nastolatka jednym z najtrudniejszych momentów, gdyż ważną cechą dla okresu dorastania jest to, że przeżycia i emocje są skrajne i zmienne, dlatego istotne jest, aby być przy dziecku, poświęcić mu czas oraz pozwolić reagować tak, jak ono tego potrzebuje. Unikanie rozmów o śmierci powoduje u ucznia jeszcze większe poczucie zagrożenia i zagubienia. Dlatego niezbędne w uporaniu się ze stratą są otwarte rozmowy, w których dziecko może wyrażać swój ból i swoją niezgodę. Ze strony dorosłego, który chce pomóc dziecku przeżywającemu żałobę, nic nie zastąpi obecności, rozmowy, wysłuchania i nienarzucającej się pomocy. Bardzo ważne jest to, by przed rozmową z dzieckiem o śmierci bliskiej mu osoby poobserwować jego zachowanie i emocje, jakie okazuje. Należy akceptować każdą reakcję dziecka. Zaczynając rozmowę, warto wyjaśnić w prostych słowach istotę śmierci, wtedy łatwiej będzie dzieciom zrozumieć i zaangażować się w rozmowę. Komunikat powinien być jasny i prosty, a język dostosowany do możliwości rozwojowych dziecka. Dzieci często czują się zagubione i trzeba być gotowym na udzielenie im wsparcia i odpowiedzi na Wskazówki, które pomogą katechecie wspierać dziecko i jego bliskich w żałobie Przekazanie dziecku informacji o śmierci bliskiej osoby. Dobrze byłoby, aby zrobiła to najbliższa dziecku osoba, niezależnie, w jakich okolicznościach nastąpiła śmierć, dostosowując swój przekaz do jego wieku. Dziecko powinno poznać prawdę. Umożliwienie dziecku pożegnania się ze zmarłym. Uważa się, że zabranie dziecka, aby zobaczyło ciało zmarłego i pożegnało się z bliskim oraz udział w ceremoniach pogrzebowych mają pozytywny wpływ na radzenie sobie z obecną stratą i żałobą w przyszłości. Trzeba jednak kierować się tu zdrowym rozsądkiem i zapytać je o zgodę na udział w tych wydarzeniach. Dziecko należy przygotować na trudne, ale równocześnie doniosłe chwile. Warto, aby dorosły słuchał tego, co dziecko chciałoby powiedzieć zmarłej osobie, może jak bardzo mu jej brakuje, jak ją kochało. Tego rodzaju rozmowa ze zmarłym pozwala pożegnać się z nim i zostawić w sobie dobrą pamięć o tej osobie. Wskazanie, dziecku, jak może czynnie włączyć się w pożegnanie zmarłej osoby. Młodsze dziecko może przygotować pożegnalny rysunek, starsze napisać list, może modlić się za duszę zmarłego oraz ofiarować przyjęcie Komunii Świętej. Podczas pogrzebu należy też zapewnić dziecku opiekę znanej osoby. Zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa. Wiąże się to głównie z utrzymaniem codziennych nawyków i zwyczajów. Ważne, aby tych stałych elementów w życiu młodego człowieka było jak najwięcej. Jeśli nastąpią duże zmiany, to powinny zachodzić co najmniej po roku od śmierci bliskiej osoby. Pokazanie dziecku, że o trudnych rzeczach można rozmawiać. Należy wspominać z dzieckiem osobę zmarłą, ilekroć dziecko tego chce, oraz inicjować wspomnienia. Niekiedy dziecko nie będzie chciało rozmawiać o zmarłym i wówczas nie należy na to nalegać, ale warto być wrażliwym na oznaki przeżywania przez nie straty. Akceptowanie u dziecka emocji. Trzeba pozwolić dziecku na wyrażanie w bezpieczny sposób: smutku, lęku, rozpaczy, złości, nienawiści czy poczucia winy oraz innych emocji. Bardzo ważne jest, aby nie ukrywać przed dzieckiem własnego żalu po czyjejś śmierci, tęsknoty czy smutku, wyjaśniać powody pojawiających się łez. Radzenia sobie z emocjami najlepiej uczy przykład – jeśli dziecko zobaczy, że okazywanie i rozmawianie o nich, nawet po śmierci bliskiej osoby, jest normalne, istnieje szansa, że również będzie się nimi dzieliło. Kontakt z bólem i trudnymi uczuciami, ujawnianie, wyrażanie emocji, są niezastąpione w procesie żałoby i prowadzą do odzyskiwania równowagi oraz umożliwiają wyruszenie w dalsze życie. Często się mówi, że na śmierć jest zawsze za wcześnie. Tym bardziej w szkole, kiedy odchodzi uczeń. W swojej pracy pedagogicznej spotkałam się z tragiczną śmiercią ucznia trzeciej klasy gimnazjum, którego uczyłam. Każde odejście wiąże się z dużymi przeżyciami, kiedy to równowaga wszystkich w szkole zostaje mocno zachwiana. W takich okolicznościach katecheta, jako członek społeczności szkolnej, może mieć ważną i szczególną rolę do odegrania. Wsparcie dzieci i młodzieży w sytuacji żałoby w szkole cechuje specyfika kontaktu z grupą, w której poszczególne osoby mogą się różnie zachowywać, może pojawiać się naśladowanie innych, a zachowania mogą być gwałtowne, np. płacz. Pogodzenie się ze śmiercią może być procesem trwającym całe życie. Chociaż nie wszystkie nasze odpowiedzi mogą być pocieszające, warto dzielić się tym, w co naprawdę wierzymy i jak myślimy. A jeśli mamy jakiekolwiek wątpliwości, lepiej uczciwie powiedzieć, że nie znamy odpowiedzi na to pytanie. To może być bardziej pocieszające niż wyjaśnienie, do którego sami nie jesteśmy przekonani. Ogólne wskazówki w zakresie postępowania w czasie bezpośrednio po śmierci w społeczności szkolnej Ważne jest poinformowanie uczniów o tym, co się wydarzyło – informacja powinna zostać przekazana w klasie, nawet jeśli uczniowie wcześniej indywidualnie dowiedzieli się o śmierci. Może to uczynić katecheta, wychowawca. Wiadomość powinna być konkretna, dostosowana do wieku dzieci i zawierać prawdę, nawet trudną. Pozwolenie dzieciom i młodzieży na wyrażanie emocji i normalizowanie ich, wskazywanie, że w takiej sytuacji emocje mogą być bardzo różne co do ich jakości i natężenia – normalne jest, że ktoś np. płacze, ale może być, że nie odczuwa aż tak wielkich emocji i to, że nie płacze, też jest czymś normalnym. Ważne jest wysłuchanie tych z uczniów, którzy chcą coś powiedzieć. Można zaproponować uczniom formę działania przez wyjście do kościoła, w którym ksiądz krótko powie o znaczeniu cierpienia i śmierci oraz nadziei na życie wieczne w odniesieniu do męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, poprowadzi modlitwę, np. koronkę do Miłosierdzia Bożego w intencji zmarłej osoby, jej rodziny i bliskich. Można też zorganizować krótką modlitwę w klasie. Klasa, którą dotknęła śmierć, powinna mieć udział w planowaniu uczestniczenia w ceremoniach pogrzebowych, np. zamówić mszę świętą, wybrać kwiaty, młodsze dzieci mogą przygotować pożegnalne rysunki, które zostaną umieszczone w kopercie i złożone przy trumnie razem z kwiatami, starsi uczniowie mogą pisać listy, w których pożegnają się ze zmarłym. Udział uczniów w pogrzebie powinien być dobrowolny. Trzeba odbudować u dzieci i młodzieży poczucie bezpieczeństwa i pewności. Jednocześnie nie możemy dziecka do niczego zmuszać. Może nie chce rozmawiać, ale ważne jest, by wiedziało, że je... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 6 wydań magazynu "Katecheza" Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online Dostęp do filmów szkoleniowych ...i wiele więcej! Sprawdź